Psychologiczne uwarunkowania ludzkiej prokreacji

Kategoria: Psychologia i socjologia

04 marzec 2014

Zagadnienie psychologicznych uwarunkowań ludzkiej prokreacji można rozpatrywać z kilku punktów widzenia: 1. Teorii psychologicznych, które starają się wyjaśnić przyczyny skłaniające ludzi do prokreacji. 2. Czynników społeczno-kulturowych, które wpływają na osobiste, psychologiczne uwarunkowania prokreacji. 3. Czynników psychologicznych, które motywują ludzi do podjęcia prokreacji (zarówno sprzyjających jak i utrudniających decyzje prokreacyjne).

Ad 1. W literaturze psychologicznej funkcjonują trzy najważniejsze teorie wyjaśniające, dlaczego ludzie chcą lub nie chcą mieć dzieci. Można je ogólnie podzielić na teorie: 1a/. biologiczne (odwołujące się do pojęć: instynkt, popędy, podłoże neurohormonalne, dążenie do zachowania własnych genów – socjobiologia, przywiązanie – etologia, chęć powtórzenia indywidualnego procesu rozwoju libido i nieświadome znaczenie dziecka – psychoanaliza; 1b/. teorie społeczne (wypełniania roli, symbolicznego interakcjonizmu), 1c/. psychologiczne.

Ad.2. Czynniki społeczno-kulturowe, które kształtują psychologiczne uwarunkowania decyzji prokreacyjnych można podzielić na: 2a./ związane z mentalnością epoki, jak: sekularyzacja, postmodernistyczna dekonstrukcja norm i wartości, feminizm, dewaluacja wartości tradycyjnych i rodziny, lansowanie modelu „homo optionis”, konsumpcjonizm (dobra konkurencyjne wobec dziecka), wysokie wymagania co do „jakości życia”, medialnie lansowane alternatywne wzorce życia małżeńsko-rodzinnego, moda na bycie singlem, kohabitację, dobrowolną bezdzietność, późne macierzyństwo, oddzielenie aktywności seksualnej od prokreacji (antykoncepcja) i prokreacji od działania seksualnego (sztuczne metody wzbudzania życia ludzkiego). 2b/. czynniki związane z funkcjonowaniem społeczeństw: urbanizacja, migracje, wielokulturowość, zanik rodziny wielopokoleniowej, destabilizacja i atomizacja życia społecznego, autonomizacja i indywidualizacja jednostek, liberalizacja regulatorów życia społecznego, promiskuityzm, podniesienie standardów edukacyjnych i aktywności zawodowej kobiet, zmiana aspiracji i stylu życia kobiet, egalitaryzacja w małżeństwie, dezintegracja rodziny, stres życia, wymagania rynku pracy i niestabilnego zatrudnienia, antyrodzinna polityka państwa i agent międzynarodowych, brak polityki pronatalistycznej, wysokie koszty utrzymania i edukacji dzieci.

Ad. 3. Wśród czynników psychologicznych można wymienić: 3a./ w pierwszej kolejności te, które związane są z własną biografią, a w tym: obecność obojga rodziców i pozytywny klimat uczuciowy domu rodzinnego, przekazane przez rodziców i otoczenie postawy wobec prokreacji, świadectwo życia rodziców, doświadczenia prokreacyjne w rodzinie pochodzenia (np. długo leczona niepełność, komplikacje w porodzie, poronienia matki) oraz doświadczenia z „matkowania” przez własną matkę (kopiowanie macierzyństwa) i kontaktu z małymi dziećmi. Ważna jest też własna biografia prokreacyjna, np. doświadczane niepowodzenia w tym zakresie, liczba, wiek, płeć i stan zdrowia dzieci w rodzinie; 3b./. Inną grupę stanowią czynniki związane z hierarchią wartości, celami życiowymi, wyznawaną wiarą i stopniem zaangażowania religijnego, poczuciem sensu życia, a więc tym, co rodzi wewnętrzne przekonanie, że prokreacja ma głębsze niż tylko jednostkowe znaczenie, że jest formą współpracy z Bogiem, ukierunkowaniem życia na tworzenie dobra społecznego, jakim są dzieci; 3c/. Jeszcze inną grupę stanowią czynniki psychologiczne, wśród których najważniejsza jest dojrzałość osobowości oraz czynniki związane z temperamentem i cechami osobowości, które ułatwiają decyzje prokreacyjne, jak zdolność do ponoszenia wysiłku i szybkość regeneracji sił, poczucie własnego zdrowia i efektywne sposoby radzenia sobie ze stresem, stabilność emocjonalna, postawy allocentryczne i prospołeczne, empatia, reaktywność na potrzeby drugiej osoby, potrzeba opiekowania się kimś, zainteresowania światem dziecka, łatwe nawiązywanie kontaktu z dziećmi, umiejętność wizualizacji siebie w roli matki i ojca oraz poczucie kompetencji rodzicielskiej; 3d./. Szczególne znaczenie mają czynniki dotyczące aktualnej sytuacji małżeńsko-rodzinnej, jak: związek uczuciowy i komunikacja w małżeństwie, zgodność planów prokreacyjnych, stosunek do prokreacji bliskiej rodziny, poczucie zabezpieczenia ekonomicznego i ocena uzyskania możliwych form wsparcia.

            Nie sposób wymienić wszystkie uwarunkowania ludzkiej prokreacji, gdyż jest to proces bardzo złożony a poszczególne czynniki warunkujące ją wzajemnie potęgują lub znoszą swoje oddziaływanie. Z psychologicznego punktu widzenia jest to zawsze układ bardzo indywidualnych czynników, z których większość oddziałuje na decyzje ludzkie w sposób przez nich nieuświadomiony, stąd tzw. racjonalne decyzje prokreacyjne wcale takimi nie są, a badacz napotyka na spore trudności, by dojść do tego, co można by nazwać „prawdziwym” uwarunkowaniem prokreacji. 

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł