Karmienie piersią - ważny czynnik zdrowia rodziny. Żywienie podczas laktacji.

Kategoria: Ciąża Poród Laktacja

07 marzec 2014

Karmienie piersią – wartość zdrowotna

Karmienie piersią jest optymalnym sposobem żywienia noworodków i niemowląt. Mleko matki to pokarm pierwszego wyboru dla dzieci zdrowych i chorych, urodzonych o czasie i przed terminem [1aap]. Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF), Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN), Amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP) przez pierwszych 6 miesięcy życia dzieci powinny być karmione wyłącznie piersią lub pokarmem Matki (1,2,3). Następnie, w osłonie karmienia piersią, powinna być wprowadzana wartościowa żywność uzupełniająca (4). Karmienie może być kontynuowane tak długo jak życzą sobie tego matka i dziecko (2,3). Istotne jest, aby po wprowadzeniu żywności, zwłaszcza glutenu, kontynuować karmienie piersią lub mlekiem kobiecym przynajmniej 2-3 miesiące (4). ESPGHAN podkreśla, że takie postępowanie zapewnia najwyższą ochronę przed chorobami zarówno infekcyjnymi, jak i alergicznymi i metabolicznymi (3,4).

Karmienie piersią stanowi fenomen biologiczny. Mleko ludzkie jest nie tylko substancją odżywczą, jest żywnością funkcjonalną. Wspomaga niedojrzały organizm dziecka poprzez zawarte w nim enzymy, hormony, czynniki wzrostu, a zwłaszcza składniki immunologicznie czynne. Efekty są widoczne w statystykach. Można odnotować zmniejszenie częstości zachorowań [2,3] i hospitalizacji [5,6], a w krajach rozwijających się obniżenie umieralności wśród karmionych naturalnie niemowląt. Szacuje się, że dzięki praktykowaniu karmienia piersią można uratować około 1,4 miliona dzieci rocznie [3,7]. Ten sposób żywienia ma wartość zdrowotną zarówno dla dzieci, jak i dla matek. Dzieciom zapewnia prawidłowy rozwój fizyczny, zmniejsza ryzyko występowania wielu chorób zarówno w wieku niemowlęcym (skutki natychmiastowe), jak i w późniejszych latach życia (skutki odległe). Wśród skutków natychmiastowych warto wymienić rzadsze występowanie biegunki infekcyjnej, infekcji układu oddechowego, układu moczowego, martwiczego zapalenia jelit, posocznicy. Wśród odległych rzadsze występowanie nadwagi, otyłości, cukrzycy, celiakii, białaczki limfatycznej i szpikowej, chłoniaka (2,3). Karmienie piersią wpływa korzystnie na rozwój poznawczy i emocjonalny dziecka (2,3).

Karmienie piersią jest nie tylko sposobem żywienia dziecka. Jest również procesem stanowiącym integralną część cyklu reprodukcyjnego kobiety, sterowanym hormonalnie i ściśle powiązanym z przejściem od stanu ciąży, poprzez połóg do stanu ponownej gotowości na przyjęcie potomstwa. Jest również naturalnym, społecznym zachowaniem kobiety wobec dziecka, które pragnie otoczyć opieką i miłością. Proces karmienia naturalnego wpływa pozytywnie na psychikę kobiety i pomaga jej zachować prawidłowy stan emocjonalny. Karmienie obniża u matki ryzyko powikłań połogu, jak i innych chorób, zarówno w okresie karmienia, jak i po jego zakończeniu. Warto wiedzieć, że badacze potwierdzają i podkreślają wartość laktacyjnej niepłodności (tab. I) (8).

Tabela I. Korzyści zdrowotne dla matki (2, 3, 8).

Należy pamiętać, że zmniejszona zachorowalność niemowląt i małych dzieci karmionych piersią wiąże się z korzyściami ekonomicznymi dla rodziny i społeczeństwa. W Holandii oszacowano, że gdyby wszystkie dzieci były karmione piersią przynajmniej 6 miesięcy, uniknięto by między innymi 50% przypadków infekcji przewodu pokarmowego, 20% przypadków zapalenia ucha, 47% przypadków choroby Crohna, około 10% przypadków białaczek i otyłości w porównaniu z sytuacją obecną w tym kraju (35% karmi piersią w 6 miesiącu) [9]. W Stanach Zjednoczonych wyliczono, że gdyby zwiększyć ilość dzieci karmionych wyłącznie piersią do 90% w 6 miesiącu, można byłoby rocznie zaoszczędzić 13 miliardów dolarów i uniknąć 911 zgonów niemowląt [10]. Rachunek ekonomiczny zachęca administracje rządowe wymienionych krajów do wdrażania programów promujących karmienie piersią. Karmienie postrzegane jest tam jako jeden z ważnych czynników prozdrowotnych i pro ekonomicznych, podejmuje się więc działania systemowe w celu  zwiększenie odsetka karmiących matek. Jednym z przykładów jest amerykański program Healthy People, po raz pierwszy opublikowany w 1978 roku, następnie w 1989, 1999, 2010, 2020, który traktuje karmienie piersią jako element narodowej strategii promocji zdrowia kobiet i dzieci.

Karmienie piersią jest tanie i wygodne dla matki i jej rodziny. Pozwala nakarmić dziecko praktycznie w każdych warunkach. Nie wymaga zakupu, stosowania i higieny akcesoriów, a także zakupu i przygotowywania mieszanki. Jest ekologiczne – nie wymaga produkcji i procesu technologicznego, nie wytwarza odpadów, jest niezależne od jakości wody (8).

Odżywianie matki karmiącej

Wiele mitów narosło wokół żywienia matki karmiącej. Na szczęście wiedza idzie do przodu. Nawet w tej wąskiej dziedzinie – w żywieniu matek karmiących - nastąpiły poważne przełomy. Minęły już czasy tzw. „diet dla karmiących matek”, „list produktów zakazanych w czasie karmienia” oraz słynnych „diet eliminacyjnych” stosowanych profilaktycznie. Wymienione praktyki, mimo że stosowane w dobrej wierze, przyniosły więcej szkody niż pożytku. Były przyczyną niedoborów żywieniowych u kobiet, rzadziej niedoborów pokarmu i niedożywienia dzieci, a przede wszystkim zniechęcały kobiety do karmienia piersią.

Karmiąca matka jest zdrową kobietą, a laktacja jest stanem fizjologicznym, dlatego powinna odżywiać się normalnie, zgodnie z zasadami zdrowego żywienia. Nawet używanie słowa „dieta”, sugerującego jakieś ograniczenia, jest w tym wypadku niewłaściwe. Podaż składników odżywczych tylko w niewielkim stopniu wpływa na skład pokarmu, zasadniczo każda kobieta wytwarza pełnowartościowy pokarm przez cały okres laktacji. W czasie laktacji rośnie zapotrzebowanie kaloryczne o 500-650 kcal/dobę, w zależności od stanu odżywienia kobiety. Rośnie też zapotrzebowanie na białko, wapń, żelazo, cynk, fosfor, magnez, jod, selen, witaminy rozpuszczalne w wodzie, ale organizm matki korzysta przede wszystkim z rezerw ciążowych.

Zaproponowałam 5 zasad użytecznych dla karmiących kobiet (11):

1. Odżywiaj się zdrowo. Matka, kierując się upodobaniami, powinna dobierać różnorodne produkty ze wszystkich grup. Codziennie spożywać: 5 porcji produktów zbożowych (źródło węglowodanów), 3-5 porcji warzyw i 2-4 porcje owoców (źródło witamin i minerałów), 3 - 4 porcje mleka i jego przetworów (źródło wapnia!), 1-2 porcje mięsa (źródło białka, żelaza), 1-2 łyżeczki tłuszczów roślinnych (źródło NNKT). Powinna wybierać żywność świeżą, najlepiej przygotowywaną w domu. Tłuszcze zwierzęce i słodycze - w umiarkowanych ilościach. Unikać żywności przetworzonej, typu „Fast-food”, konserwowanej, barwionej itp.

2. Obserwuj dziecko. Dzieci reagują bardzo indywidualnie na jadłospis matki. Jeśli matka zauważy u dziecka niepokój lub objawy kolki jelitowej po konkretnym pokarmie – może unikać go przez kilka dni. Powiązanie objawów ze spożywaniem potraw jest trudne – czasem wręcz mylące. W większości przypadków objawy są przemijające. Jeśli jednak powtarzają się, a do problemów z brzuszkiem i zachowaniem dołączą się inne np. wysypka, słaby przyrost masy, ulewanie - powinna skonsultować dziecko z pediatrą lub alergologiem (12). W żadnym wypadku nie wolno stosować „diet eliminacyjnych” na własną rękę. Stosowanie ich profilaktycznie w świetle aktualnych doniesień nie ma uzasadnienia (13,14).

3. Nie przejadaj się. Zwiększone zapotrzebowanie kaloryczne zaspokaja jeden dodatkowy posiłek lub dwie przekąski. Matki dobrze odżywione często go nie potrzebują. Karmienie sprzyja utracie zbędnych kilogramów zgromadzonych w okresie ciąży, ale nie można liczyć na ten efekt przejadając się słodyczami czy potrawami z dużą zawartością zwierzęcego tłuszczu.

4. Pamiętaj o napojach. Karmiąca matka musi pamiętać o uzupełnianiu płynów, zgodnie z pragnieniem (bywa 2-3 litry!). Nadmiar jest zbędny, ograniczanie podaży płynów w celach rzekomo leczniczych np. przy obrzęku piersi, jest nie tylko nieskuteczne, ale szkodliwe.

5. Unikaj używek (mocna herbata, mocna kawa, alkohol, nikotyna). Wszystkie przechodzą do pokarmu i wpływają na dziecko, a w dużych ilościach wyraźnie szkodzą. Kofeina zawarta np. w kawie, coca-coli, herbacie, niektórych lekach może powodować niepokój, pobudzenie, kolkę, bezsenność dziecka, a także bóle piersi u matki. Spożycie do 300 mg kofeiny/dobę nie powinno skutkować objawami. Nikotyna jest trucizną, która może docierać do dziecka zarówno przez mleko matki-palaczki, a także przez wdychanie dymu. U matki poza silnym uzależnieniem (silniejszym niż znane narkotyki) zwiększa zachorowalność na 25 poważnych, grożących życiu chorób, a także osłabia laktację. Jeśli matka pali do 5 papierosów dziennie, nie przy dziecku, tylko po karmieniu – może karmić. Utarło się, że alkohol poprawia laktację. Alkohol obniża poziom oksytocyny, hamuje odruch wypływu mleka, usypia dziecko i w ten sposób zaburza laktację. Jeśli karmiąca okazjonalnie wypije po karmieniu jeden kieliszek wina (max. 10g etanolu), nie zaszkodzi dziecku. Kobiety ciężarne i karmiące spożywające regularnie alkohol narażają swoje dzieci na poważne zaburzenia wzrostu i rozwoju.

1. WHO. Global Strategy for infant and young child feeding. Annex 2. [W:] Infant and young child nutrition. Geneva: 55 WHA, Report by the Secretariat; 2002. Wer. polska: http://kobiety.med.pl/cnol/images/cnol/Publikacje/WHOzywienie.pdf)

2. Eidelman AL, Schanler RJ et al. AAP, Section on Breastfeeding. Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics 2012 Mar;129(3):e827-41. Epub 2012 Feb 27. Omówienie polskie: http://kobiety.med.pl/cnol/images/cnol/Publikacje/Stanowisko%20AAP.pdf

3. Agostoni C, Braegger C, Desci T et al. Breast-feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2009;49:112-125. Wer. polska:  http://kobiety.med.pl/cnol/images/cnol/ Publikacje/espghan.pdf

4. Agostoni C, Decsi T, Fawtrell M et al.: Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2008;46:99-110.

5. Bachrach VR, Schwarz E, Bachrach LR. Breastfeeding and the risk of hospitalization for respiratory disease in infancy: a meta-analysis. Arch Pediatr Adolesc Med 2003;157(3):237-43.

6. Duijts L, Jaddoe VW, Hofman A, Moll HA.Prolonged and Exclusive Breastfeeding Reduces the Risk of Infectious Diseases in Infancy. Pediatrics 2010;126(1):e18-25.

7. Black RE, Allen LH, Bhutta ZA et al. Maternal and child undernutrition: global and regional exposures and health censequences. Lancet  2008;371(9608):243-260.

8. Nehring – Gugulska M. Ocena wiedzy na temat karmienia piersią pracowników ochrony zdrowia zajmujących się poradnictwem laktacyjnym w Polsce. Rozprawa doktorska, 2012

9. Büchner FL, Hoekstra J, van Rossum CTM. Health gain and economic evaluation of breastfeeding policies: model simulation. RIVM, Bilthoven 2007 [W:] Szamotulska K. Karmienie piersią lekarstwem na kryzys. Materiały na II Zjazd CNoL. Warszawa: CNoL; 2009. http://www.kobiety.med.pl/cnol/images/cnol/zjazdy/IIzjazdkarma.pdf

10. Bartick M, Reinhold A. The burden of suboptimal breastfeeding in the United States: a pediatric cost analysis. Pediatrics 2010;125:e1048-e1056

11. Nehring-Gugulska M. Warto karmić piersią. wyd. V. Medela Polska, Warszawa 2011

12. Krauze A.: Problemy alergiczne u niemowląt. W: Nehring-Gugulska M, Żukowska-Rubik M, Pietkiewicz A. Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla Doradców i Konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012

13. Greer FR, Sicherer SH, Burks AW; American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition; American Academy of Pediatrics Section on Allergy and Immunology. Effects of early nutritional interventions on the development of atopic disease in infants and children: the role of maternal dietary restriction, breastfeeding, timing of introduction of complementary foods, and hydrolyzed formulas. Pediatrics 2008;121:183-91

14. Szajewska H.: Pokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Materiały na III Zjazd absolwentów i pracowników CNoL, 15 maja 2010, Warszawa. http://www.kobiety.med.pl/cnol/ images/cnol/publikacje/pokarmyuzup/

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł